Apstrakt: Kada je koncept sukoba na književnoj levici prvi put formulisan početkom 1970-ih, izazvao je brojne kontroverze i metodološke primedbe. Nakon raspada Jugoslavije, sve te kritike su utihnule, a sukob je stekao status kanona – neupitnog istorijskog izvora i postao deo nastavnog programa za srednje škole u Hrvatskoj. Prateći kulturno-istorijske tokove u Jugoslaviji tokom sedamdesetih i osamdesetih godina, nastojimo da osvetlimo procese koji su doveli do formiranja ovako jednostranog i pojednostavljenog stanovišta. Na ovoj etapi, za nas je mnogo važnije pitanje recepcije samog koncepta nego njegovo preosmišljavanje, koje će u svakom slučaju, ranije ili kasnije, morati da dođe na dnevni red.

Ključne reči: Sukob na književnoj levici, Miroslav Krleža, Stanko Lasić, jugoslovenska književnost, pokret socijalne literature, „Antibarbarus”, staljinizam, revolucija

Rezime: Miroslav Krleža, kao centralna ličnost Sukoba na književnoj levici, nastavlja da živi u 21. veku širom Slovenskog juga. Uprkos brojnim sporenjima, u zvaničnim hrvatskim krugovima preovlađuje stav koji se nekada smatrao revizionističkim: „Krleža je najbliži onoj skupini intelektualaca koju Zorica Stipetić naziva levom inteligencijom, onom koja se ponekad približava, ali se ne poistovećuje sa revolucionarnim pokretom, ostajući vezana za demokratsku građansku tradiciju.” Što se tiče sukoba na književnoj levici, onako kako ga je Lasić formulisao pre više od pola veka, vremenom je dobio mitski karakter, ne samo kao kanonska istina, već i kao jezgro kulturno-istorijskog identiteta moderne hrvatske nacije. Taj se narativ može sažeti ovako: u predratnim sukobima na levici, zahvaljujući doslednosti najznačajnijeg hrvatskog pisca, posađeno je seme iz koga će, nakon sukoba Tito–Staljin, izrasti jugoslovenski modernizam. „Elegantni prelaz sa socrealizma na visoki modernizam ne bi bio moguć da tijekom sukoba na književnoj levici nije stvorena baza nove estetske ideologije.” Krležina uloga ostaje ključna i posle rata jer on insistira „na nastavku diskusije o mogućoj političkoj ulozi književne umetnosti i pobedi liberalne levičarske struje”. Kada se Partija početkom sedamdesetih godina odluči za „staljinističku redogmatizaciju”, ovu demokratsku tradiciju nastavljaju hrvatski prolećari, čije ideje konačno pobeđuju u ratu tokom devedesetih. Tako Hrvatska ulazi u novi vek kao nezavisna i demokratska nacija, jednako udaljena i od fašističkog i od komunističkog nasleđa, savršeno usklađena sa kulturnom politikom EU.

Sukob na književnoj levici tako postaje manje istorijski događaj, a više kulturni mit, u funkciji legitimisanja određene vizije hrvatskog nacionalnog identiteta. Upravo zato, kritičko preispitivanje Lasićevog koncepta ostaje od ključne važnosti za razumevanje ne samo Krležinog nasleđa, već i šire istorije jugoslovenskog kulturnog prostora. Ta nova revizija moraće da obuhvati sve one primedbe koje su se mogle čuti već početkom sedamdesetih – o neistorijskom sagledavanju situacije, problematičnoj periodizaciji, zanemarivanju srpskih pisaca i drugih avangardnih struja, ali i da uvaži Krležinu vlastitu tezu iz Promemorije istraživačima prema kojoj sukob nije imao političku ni ideološku dimenziju, već je prevashodno bio lične prirode.