Apstrakt: Episkopska služba dr Nikolaja (Velimirovića) u Ohridsko-bitoljskoj eparhiji, osnovanoj 1931. godine, obilježena je svestranom prirodom njegove ličnosti. Iako se dolaskom u Makedoniju on okrenuo misticizmu i molitvenom životu praćenim neumornim pisanjem, njegova djelatnost se nije mogla ograničiti samo na usko shvaćene crkvene poslove. U eparhiji obilježenoj velikim siromaštvom, ali i bogatim istorijskim i kulturnim nasljeđem, razvio je široku socijalnu i misionarsku djelatnost. Njegova nesvakidašnja ličnost, retorička vještina i erudicija ostavljale su utisak i privlačile pažnju javnosti, a izražavanje stavova u vezi sa crkvenim, društvenim i državnim pitanjima dovodilo ga je i u sukob sa vlastima, naročito 1937. i 1938. godine.

Ključne riječi: episkop dr Nikolaj (Velimirović), Ohridsko-bitoljska eparhija, Srpska pravoslavna crkva, misionarska djelatnost, dobrotvorni rad, nacionalni rad, sukob sa crkvenim vrhom

Rezime

Nalazeći se na čelu novoosnovane Ohridsko-bitoljske eparhije u periodu 1931–1936. i do 1938. kao njen administrator, episkop dr Nikolaj (Velimirović) nastavio je sve osnovne pravce djelatnosti koje je započeo dolaskom u Ohrid, deceniju ranije. Radio je na poboljšanju discipline sveštenstva i bogoslužbenog života, pridobijao vjernike za monaški život, pratio i pomagao rad bitoljske Bogoslovije i razvio široku misionarsku djelatnost putem misionarskih pisama, crkvene štampe i drugih djela na teme iz pravoslavne pobožnosti. Važan aspekt njegovog rada bio je dobrotvorni angažman koji se ogledao, pored ostalog, i kroz osnivanje sirotinjske kuhinje i dječijeg sirotišta. Kao izuzetan erudita, besjednik i harizmatik, privlačio je brojne posjetioce, domaće i strane, u Makedoniju, a bio je aktivan i na polju srpsko- bugarskog crkvenog i međudržavnog zbližavanja nakon sukoba u Prvom svjetskom ratu. Nastojao je da očuva i afirmiše srpske crkvene i nacionalne tradicije, posebno one koje su se ticale borbe za oslobođenje i ujedinjenje. Povremeno je kritikovao regionalne, pa i najviše državne ali i crkvene vlasti. U otvoreni sukob sa državnim vlastima ušao je 1937, kao nepomirljivi protivnik sklapanja konkordata sa Vatikanom, dok je u sukob sa vrhom SPC ušao naredne 1938. godine, zbog protivljenja postignutom kompromisu sa državom u vezi sa istim pitanjem. Upravo tokom tog sukoba oduzeto mu je administriranje Ohridsko-bitoljskom eparhijom. Na taj način je završen vrlo plodan rad ep. Nikolaja u „južnim krajevima”, u kojima je, po sopstvenom priznanju, proveo najbolje godine života. Bio je to nesumnjivo period kada je od religijskog mislioca sklonog eklekticizmu postao pravoslavni teolog sve više okrenut askezi i misticizmu.