Apstrakt: Rad analizira istorijat bugarske omladinske organizacije „Branik” i njeno delovanje na jugoslovenskom prostoru tokom Drugog svetskog rata. U prvom delu teksta razmatramo formiranje i ustrojavanje ove organizacije. Drugi deo teksta prati dalje organizovanje od nemačke agresije na Balkan do 1944, sa akcentom na jugoslovenski prostor koji je Bugarska anektirala. Delovanje „Branika” na jugoslovenskom prostoru analizirano je u trećem delu teksta, dok je u četvrtom delu predstavljena saradnja sa drugim profašističkim omladinskim organizacijama. Poslednji deo posvećen je stagnaciji, propadanju i gašenju ove organizacije. Članak je nastao na osnovu neobjavljene arhivske građe, objavljenih izvora i literature.

Ključne reči: Drugi svetski rat, Jugoslavija, Bugarska, Makedonija, okupacija, „Branik”, „Hitlerjugend”, omladinska organizacija

Rezime

Bugarska omladinska organizacija „Branik” osnovana je od strane bugarske države 29. decembra 1940. po ugledu na nemačku omladinsku organizaciju „Hitlerjugend”. Organizovanje, omasovljavanje i dalje ustrojavanje organizacije počelo je da se sprovodi tokom leta 1941. godine. „Branik” je do kraja te godine postao masovna organizacija od 30.000 pripadnika podeljena u administrativnom smislu na odeljenja i u teritorijalnom smislu na vojvodstva, družine i čete. U odnosu na organizovanje omladine, članstvo se delilo na školsku i vanškolsku omladinu, a u odnosu na starosnu granicu pripadnici „Branika” bili su podeljeni u tri grupe. Najmlađa grupa nosila je naziv „Orao”. U rodnoj strukturi izdvojene su ženske družine i one su ponele specijalni naziv „Venac”. Na anektiranoj jugoslovenskoj teritoriji „Branik” je dobio specijalne asimilatorske zadatke koje je sprovodio u najvećoj meri putem prosvete, ali i preko organizovanja raznih kulturnih manifestacija. Pored toga, pripadnici „Branika” učestvovali su i u prikupljanju rekvizicije i u poterama organizovanih protiv pokreta otpora i ideoloških neprijatelja. Tokom godina „Branik” je praktično postao obavezna organizacija, dosegnuvši broj od 300.000 pripadnika. Istovremeno je razvio saradnju i sa drugim profašističkim omladinskim organizacijama. Naročito tesna bila je ona sa „Ustaškom mladeži”. Iako, je na jugoslovenskom prostoru bilo registrovano nekoliko većih otpora prema „Braniku”, urušavanje organizacije desilo se iznutra. Propast „Branika” bila je povezana sa padom režima koji ga je stvorio. Nakon promene vlasti u Bugarskoj septembra 1944. „Branik” je i zvanično ugašen, a glavni rukovodioci izvedeni su pred Narodni sud.