Apstrakt: Esej se bavi poređenjem izgradnje države i nacije u Latinskoj Americi sa Istočnom Evropom, uključujući i Balkan. Analiza je pokazala da je različita imperijalna zaostavština (kopnena i pomorska imperija) dovela do različitih interpretativnih paradigmi razumevanja sveta, sa nacionalnim/ etničkim problemima koji dominiraju u istoriografiji Istočne Evrope, dok su društvena i postkolonijalna paradigma postali glavni ključ samorazumevanja u Latinskoj Americi. Usled toga, pojmovi „levo“ i „desno“ nemaju isto značenje u oba regiona. Članak se završava skicom planova za dalja komparativna istraživanja.

Ključne reči: Latinska Amerika, Istočna Evropa, izgradnja države, izgradnja nacije, imperijalno nasleđe

Rezime

Ovaj članak istražuje različite obrasce tumačenja stvarnosti u Istočnoj Evropi (uključujući Jugoistočnu Evropu) i Latinskoj Americi. Prema njegovim nalazima, društvena paradigma ili kognitivno isticanje kontrasta između bogatih i siromašnih, jačih i nemoćnih, glavni je metod za razumevanje društva, politike i međunarodnih odnosa u Latinskoj Americi. Nasuprot tome, Istočna Evropa je razvila dominantnu nacionalnu paradigmu koja teži da, umesto društvenih sukoba, istakne nacionalne razlike. Ovaj kontrast je ukorenjen u različitim imperijalnim nasleđima: dok je eksploatatorsko špansko kolonijalno carstvo ostavilo za sobom društva sa ogromnim društvenim podelama, kopnena imperija Romanovih, Habzburga i Osmanlija stvorila je izvesne mogućnosti za društveni napredak potčinjenog stanovništva, postavljajući time temelje za potonje nacionalne projekte ovih naroda. Drugi faktori koji proizvode različite paradigme su istorijsko sećanje i geografija – nacionalno oslobođenje u Istočnoj Evropi poteklo je od rivalskih (najčešće srednjovekovnih) istorijskih projekata, koji su često pretendovali na iste zemlje na veoma ograničenoj teritoriji. Ratovi koji su usledili, naročito u jugoistočnoj Evropi, ojačali su nacionalne identitete i stvorili društva navikla da svaku opasnost i pretnju poistovećuju sa delatnošću nacionalnih neprijatelja. U Latinskoj Americi, nacionalne države su nastale iz kolonijalnih provincija, što je granične sporove i ratove između susednih država činilo dosta neuobičajenim i retkim. Tamo su ekonomska eksploatacija i dominacija, kako unutar društva, tako i na međunarodnom planu, doprineli da se iz takvih diskurzivnih tema razviju prvenstveno elementi zajedničke latinoameričke pripadnosti, umesto čvrstih nacionalnih identiteta. Oba puta ostavljaju ozbiljne posledice po savremene integracione projekte, pošto latinoameričke države (ili civilna društva) povremeno teže formiranju antiameričkih koalicija. U isto vreme, istočnoevropskim državama je teže da prevaziđu breme međusobnih nacionalnih sukoba pri formulisanju zajedničkih planova u odnosu na savremene svetske centre moći, posebno u jugoistočnoj Evropi.