Apstrakt: Ovaj rad ispituje transfer računarske tehnologije u okviru američko-jugoslovenskog zajedničkog ulaganja. Kao primer jedinstvenog oblika ekonomske saradnje između socijalističkih preduzeća i zapadnih korporacija, Ei-Hanivel je osnovan 1978. godine. Zajedničko ulaganje je uključivalo Hanivel i jugoslovenska preduzeća, Elektronsku industriju iz Niša i Progres iz Beograda, fokusirajući se na proizvodnju računara i njihovih perifernih delova. Na temelju analize fabričkih publikacija, arhivskih dokumenata i intervjua, istraživanje je pokazalo da jugoslovensko preduzeće, uprkos inventivnosti podstaknute ovom saradnjom, nije uspelo da dostigne potpuno autonomnu proizvodnju bez korišćenja Hanivelove licence. Takođe, ovo zajedničko ulaganje predstavlja još jedan nivo jugoslovensko-američkih odnosa, ilustrujući napore za unapređenje komercijalne saradnje između dve zemlje u vreme Hladnog rata.

Ključne reči: transfer tehnologije, računari, zajednička ulaganja, socijalistička Jugoslavija, Sjedinjene Američke Države, Hladni rat

Rezime

Prema predloženim fazama prenosa tehnologije, odluka o formiranju zajedničkog ulaganja Ei-Hanivel 1978. godine pokrenula je proces zajedničkog učenja, kako na nivou menadžmenta, tako i na tehničkom nivou. Ovo je dovelo do uspešnog usvajanja i primene licencirane tehnologije, što se ogledalo u proizvodnji računara i perifernih uređaja za jugoslovenske institucije. Ipak, domaća proizvodnja složenih računarskih komponenti kao jedan od ključnih ciljeva jugoslovenskog partnera nikada nije u potpunosti postignuta. Uprkos značajnim inovacijama pojedinaca, posebno u razvoju softvera, ova dostignuća bila su uglavnom ograničena na lokalne korisnike. Za razumevanje ograničenog dometa faze difuzije inovacija važno je, kako naglašava Biti, osvrnuti se na kontekstualnu dimenziju transfera tehnologija. Uprkos ranim uspesima Jugoslavije u oblasti računarstva, kao što je proizvodnja digitalnog elektronskog računara CER, ona nije uspela da prevaziđe institucionalne izazove i ekonomska ograničenja, posebno osamdesetih godina, u vreme ekonomske krize i problema sa uvozom materijala. Pored perspektive koja ističe Ei-Hanivel za transfer tehnologije, ovo zajedničko ulaganje je bilo značajno u kontekstu širih odnosa između SAD i Jugoslavije. U tom smislu, Ei-Hanivel je bio važan za jačanje bilateralnih ekonomskih veza, naročito po okončanju investicije Dau kemikala u Jugoslaviji. Pored navedenog, ova studija slučaja pruža uvid u dinamiku i složenost šire, transnacionalne ekonomske saradnje tokom Hladnog rata.