Apstrakt: Rad predstavlja pokušaj da se na osnovu jugoslovenskih arhivskih izvora i relevantne srpske i rumunske literature rekonstruiše proces podržavljenja srpskih veroispovednih osnovnih škola u Rumuniji i istovremeno identifikuju akteri i njihova motivacija tokom tog procesa, sa posebnim osvrtom na ideološke interese novih jugoslovenskih vlasti u promenjenim društvenim i političkim okolnostima.

Ključne reči: Jugoslavija, Rumunija, srpska nacionalna manjina, osnovno školstvo, Banat

Rezime

Proces podržavljenja srpskih veroispovednih osnovnih škola u Rumuniji tokom 1945. i 1946. godine, koje su prema međudržavnoj Konvenciji iz 1933. godine bile pod upravom Eparhije temišvarske Srpske pravoslavne crkve, pokazuje svu složenost političkih i društvenih okolnosti koje su u Jugoslaviji i Rumuniji nastale neposredno posle Drugog svetskog rata. Jugoslavija, koja je već krajem 1945. postala jednopartijska država „narodne demokratije“, težila je da iskoristi loše stanje srpskih veroispovednih škola u Rumuniji za ostvarenje svojih ideoloških ciljeva u odnosu na SPC, uključujući potiskivanje crkve iz društvenog i političkog života. Jugoslavija se otvoreno zalagala za podržavljenje srpskih veroispovednih škola u Rumuniji iako je bila svesna da je taj status škola bio povoljniji za očuvanje nacionalnog, jezičkog i kulturnog identiteta Srba u Banatu. Jugoslovensko zalaganje za podržavljenje ovih škola bilo je i deo podrške Komunističkoj partiji Rumunije koja se borila da osvoji svu vlast u zemlji, iako su u Beogradu bili svesni da će Rumunija podržavljenje manjinskih škola iskoristiti za jačanje nacionalne asimilacije, što se ubrzo i dogodilo. Ne obazirući se na posledice koje je i sama predviđala, Titova Jugoslavija je ideološkim obračunom sa Srpskom pravoslavnom crkvom i protojerejem Slobodanom Kostićem srpsku nacionalnu manjinu u Rumuniji izložila procesu denacionalizacije čije su posledice vidljive i danas.