Apstrakt: Nacionalno pitanje zauzimalo je jedno od centralnih mesta u politici Komunističke partije Jugoslavije između dva svetska rata. Jugoslovenski komunisti su tako, između ostalog, posebnu pažnju posvećivali i crnogorskom pitanju kao jednom od nerešenih pitanja posle ujedinjenja i stvaranja jugoslovenske države. Predmet ovog rada je pokušaj analize odnosa KPJ prema crnogorskom nacionalnom i državnom pitanju, u kontekstu komunističkog odnosa prema postojećim istorijskim tradicijama srpske nacije u Crnoj Gori i crnogorske državnosti, kao i u kontekstu uticaja komunističkih ideoloških koncepcija i aktuelnih političkih tokova na to pitanje do 1945. godine.

Ključne reči: Komunistička partija Jugoslavije, Crna Gora, crnogorska nacija, nacionalno pitanje

Rezime

Crnogorska država imala je do kraja Prvog svetskog rata i formiranja novog jugoslovenskog državnog okvira, po ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom, isključivo srpski nacionalni karakter. Komunistička partija Jugoslavije, kao nova politička pojava, suočila se između ostalog i sa jednim od gorućih problema jugoslovenske države – nerešenim nacionalnim pitanjem. Crnogorsko pitanje takođe je figuriralo u Kraljevini SHS/Jugoslaviji, ali isključivo kao državnopravno pitanje, odnosno kao legitimistički problem oko načina ujedinjenja 1918. sa Kraljevinom Srbijom, ali ne i kao nacionalno pitanje. KPJ je u svojoj politici crnogorsko pitanje postavila i kao nacionalno pitanje, tretirajući ga u korpusu ostalih nacionalnih pitanja kao jedno od sredstava dezintegracije jugoslovenske države. U pristupu crnogorskom državnom i nacionalnom pitanju, komunisti su se selektivno koristili tradicijom, stavljajući akcenat prvenstveno na državnopravni status Crne Gore, upotrebljavajući ideološka merila u objašnjavanju celog problema, a u skladu sa politikom SSSR-a i Kominterne prema Jugoslaviji. Komunistički odnos prema crnogorskom pitanju bio je u skladu sa politikom prema tzv. „velikosrpskom hegemonizmu“, koja je u osnovi bila antisrpska i antijugoslovenska, sve do sredine tridesetih godina. Svoj konačni oblik u politici KPJ i novoj revolucionarnoj državi, crnogorsko nacionalno pitanje dobilo je 1945, kada je jedan od vodećih Crnogoraca, Milovan Đilas, ovo pitanje definisao kroz pojam nove crnogorske nacije koja baštini srpsko poreklo, ali i sopstveni identitet formiran kroz razvoj crnogorske državnosti.