Apstrakt: Tekst predstavlja rezultate istraživanja debate francuskih komunista o jugoslovenskom socijalističkom modelu, pokrenute ubrzo nakon suočavanja rukovodstava Saveza komunista Jugoslavije (SKJ) i Komunističke partije Francuske (KPF) sa studentskim pobunama 1968. godine. Posredstvom komparativne metode i istoriografske analize arhivskih izvora, ovaj članak teži naučnom preispitivanju navedenih rasprava: šta je navelo francuske komuniste da, u vreme sukoba na krajnjoj evropskoj levici, pokažu gotovo iznenadno interesovanje za probleme istorijskog razvoja jugoslovenskog socijalističkog modela i koliko su francuski komunisti zaista poznavali evoluciju partijske politike SKJ i društvenu stvarnost u Jugoslaviji?

Ključne reči: komunizam, socijalizam, evrokomunizam, studentske pobune, 1968. godina, Savez komunista Jugoslavije, Komunistička partija Francuske

Rezime

Rasprave francuskih komunista o jugoslovenskom socijalističkom modelu počele su tokom i neposredno nakon studentskih demonstracija u Francuskoj i SFRJ 1968. godine. U partijskim listovima Komunističke partije Francuske ove debate nastavljene su neredovno i u retorički nešto blažoj formi, čak i nakon vojne intervencije u Čehoslovačkoj koja je okupirala pažnju komunističkih partija Evrope tokom jeseni iste godine, primoravši francusku partiju da usvoji Manifest o socijalizmu i demokratiji. Događaj koji je kasnije označen kao početak reformi partijske ideologije francuske partije otvorio je put realizaciji istraživačkih poseta francuskih komunista Jugoslaviji koje su trajale sve do sredine osamdesetih godina, iako je partija posle početka evrokomunističkih reformi usvojila nove zvanične stavove o državnim politikama SFRJ i ideologiji SKJ. Analizirani izvori svedoče u prilog procenama pojedinih savremenika, jugoslovenskih i italijanskih komunista, koji su pretpostavili da predstavnici reformističke struje francuske partije koriste rasprave o jugoslovenskom socijalističkom modelu kako bi prikriveno kritikovali politiku svoje partijske direkcije, blisku stavovima sovjetske partije i kako bi predlagali partijske reforme slične promenama koje su sprovođene u SFRJ u periodu 1964–1972. Sa druge strane, predstavnici konzervativne struje francuskih komunista isticali su vlastite percepcije problema jugoslovenskog društva i primere unutrašnjih sukoba jugoslovenskih komunista, kao i partije sa građanskom opozicijom, kako bi na taj način upozoravali na potencijalne posledice napuštanja principa boljševičkog socijalističkog modela. Ipak, čak su i konzervativni francuski komunisti koristili pojedine stavove rukovodstva jugoslovenske partije, poput Kardeljeve ,,odbrane birokratije“, kako bi opravdali politiku rukovodstva francuske partije tezom da su pojedine ,,boljševičke“ mere neophodne, čak i u slučaju ,,dekadentnih“ socijalističkih modela, poput jugoslovenskog.