Apstrakt: Cilj rada je da prikaže sličnosti i razlike u odnosu srpskih i španskih vlasti prema komemoraciji Holokausta u toku 2005. godine. U vreme 60. godišnjice od okončanja Drugog svetskog rata došlo je do dalje institucionalizacije sećanja na Holokaust određivanjem 27. januara kao zvaničnog dana sećanja na nivou Evropske unije i Ujedinjenih nacija. Ovi transnacionalni procesi uticali su na srpsko i špansko društvo na različite načine. Prilagođavanje starih oblika komemoracije novim globalnim okvirima, na površinu je iznelo i druga pitanja – sećanje na ratove, pitanje stradanja srpskog/španskog i jevrejskog naroda i njihov međuodnos, kao i tumačenje uloge lokalnih profašističkih snaga u Holokaustu.

Ključne reči: politike sećanja, komemoracije, Holokaust, Srbija, Španija, 2005.

Rezime

Razvoj globalnog sećanja na Holokaust, naročito intenzivirano i institucionalizovano još od 1980-ih godina na nivou Ujedinjenih nacija i Evropske unije, odrazio se na specifičan način na mnemoničke prilike u Španiji i Srbiji. Lokalni akteri i politike pamćenja u ove dve zemlje, uslovljeni najpre unutrašnjim društveno-političkim kretanjima i suprotstavljenim interpretacijama ratova iz prošlosti (Španskog građanskog rata i Drugog svetskog rata), birali su različite načine i strategije za uklapanje u nove globalne okvire sećanja na masovno stradanje jevrejske populacije. Španija je izbegla direktno učešće u Drugom svetskom ratu, samim tim i neposredno iskustvo sa nacističkim planovima o istrebljenju Jevreja. Međutim, antisemitska propaganda, određene antijevrejske mere, bliske veze sa Hitlerovom Nemačkom, kao i promenljiv odnos frankističkog režima prema jevrejskim izbeglicama bili su deo lokalnog istorijskog nasleđa i predstavljali su izazov za kulturu sećanja španskih političkih elita krajem HH i početkom XXI veka. Sa druge strane, neposredna nacistička vojna okupacija, masovno stradanje srpskog stanovništva širom Jugoslavije, kao i uništavanje gotovo celokupne jevrejske populacije u Holokaustu, bili su glavne odlike srpskog iskustva Drugog svetskog rata. Turbulentne smene političkih režima, raspad Jugoslavije i novi ratovi uticali su na nagle i drastične promene narativnih okvira i učvršćivanje sukobljenih viđenja prethodnog rata. U takvim okolnostima, Holokaust je, u manjoj ili većoj meri, početkom novog milenijuma tumačen kao deo kolektivnog sećanja na srpske žrtve genocida.