Apstrakt: Cilj rada je analiza odnosa između jugoslovenske države i Srpske pravoslavne crkve na teritoriji Vojvodine i Bačke, u svetlu stava novih komunističkih vlasti prema vladici bačkom Irineju Ćiriću, i to u periodu od oslobođenja (1944),pa sve do episkopove smrti (1955). Irinej je zbog svojih veza sa mađarskim okupacionim režimom, nakon ulaska partizana u Novi Sad, dospeo u kućni pritvor u trajanju od 17 meseci, da bi nakon toga bio napadnut i pretučen od grupe meštana u Odžacima (1946). Ovaj događaj, u ono vreme poznat kao „slučaj Odžaci“, predstavljao je jedno od spornih pitanja i dugo je opterećivao odnose između crkve i države. Takođe, predmet istraživanja su i funkcionisanje Eparhije bačke u periodu 1944–1955, atmosfera među sveštenstvom u uslovima pritiska novih vlasti i nadzora tajne službe, stavovi Irineja i njegovih saradnika o pojedinim crkvenim i političkim pitanjima, kao i kasnija promena pristupa, međusobno prilagođavanje i tolerantniji odnos države prema crkvi.

Ključne reči: Srpska pravoslavna crkva, Jugoslavija, Irinej Ćirić, Vojvodina, Bačka

Rezime

Vladika Irinej Ćirić nije bio ideološki kolaborant i fašista, a njegova saradnja s okupatorom bila je iznuđena veoma teškim prilikama u Bačkoj i ratnim zločinima nad njegovim vernicima. Međutim, kolaboracija je dobila političke dimenzije, zbog čega se nakon oslobođenja našao pod istragom i u kućnom pritvoru. Propaganda u javnosti i medijima, usmerena protiv vladike, dovela je i do incidenta u Odžacima (1946), kada su on i njegova pratnja napadnuti, vladika je pretučen, a jedan njegov pratilac ranjen nožem. Taj događaj je, pored ostalog, uticao na kasnije odnose između crkve i države, ne samo u Bačkoj, nego i na nivou cele države, i dugo je opterećivao međusobne odnose. Istorijski izvori otkrivaju da je istovremeno crkva imala razvijeni unutrašnji život i svoj prostor slobode u socijalističkoj Jugoslaviji, iako nesumnjivo znatno sužen, u odnosu na stanje u Kraljevini, posebno kada je reč o javnom prostoru i uticaju na prosvetni sistem. Eparhija bačka je, kao i SPC u celini, funkcionisala, oštećeni objekti su popravljani, a vernici su išli u hramove, o čemu su pisali sveštenici u svojim izveštajima. Istovremeno, postojali su razni oblici pritisaka na vernike i sveštenstvo, pojedini sveštenici neopravdano su zatvarani, a tajna služba je pažljivo pratila sva dešavanja unutar Eparhije. Vladika je pod takvim uslovima u pravom smislu vodio politiku, često se čak i nakon incidenta u Odžacima suprotstavljao režimu, ali i popuštao kada je to smatrao neophodnim. Istovremeno, nema sumnje da su, posebno u prvim godinama, i Irinej i Eparhija bili suočeni s neprijateljstvom novih komunističkih vlasti, nizom teškoća, neopravdanim hapšenjima i progonima, pa i necivilizacijskim postupcima kao što je bio napad u Odžacima. Iako je vremenom postepeno poboljšavan položaj crkve u celini, stiče se utisak da nikada nije došlo do potpunog pomirenja i saradnje između vladike i državnih vlasti, a tek nakon njegove smrti otpočela je nova faza u odnosima između Srpske pravoslavne crkve i države u Bačkoj.