Apstrakt: Ovaj tekst predstavlja pregled knjige Marije Faline koja istražuje složeni odnos Srpske pravoslavne crkve (SPC), nacionalizma i politike u jugoslovenskoj državi između dva svetska rata. U njemu se analiziraju i preispituju argumenti autorke, istorijski kontekst i različite perspektive koje ona nudi. Falina osporava uvrežene pretpostavke o prirodnoj vezi između religije i srpskog nacionalizma i bavi se razvojem uloge SPC kao političkog aktera tokom dubokih društvenih i političkih promena. Falina ispituje i uticaj ličnosti poput Nikolaja Velimirovića i Justina Popovića, kao i odgovor SPC na nastanak i raspad jugoslovenske države, versku konkurenciju i izazove modernizma.

Ključne reči: Srpska pravoslavna crkva (SPC), međuratna Jugoslavija, nacionalizam, religija i politika, istoriografija

Rezime

Deo zapadne istoriografije usvojio je poslednjih decenija negativni diskurs pravoslavne crkve uopšte, a posle ratova u Jugoslaviji devedesetih godina 20. veka i Srpske pravoslavne crkve. Taj negativan diskurs širi se u izvesnim slučajevima i na njenu raniju istoriju. Najnovija knjiga koju je napisala Marija Falina delimično prati ovaj obrazac. Falina razmatra zamršene interakcije do kojih je došlo u odnosima između religije, nacionalizma i politike, uzimajući kao primer položaj SPC u Kraljevini SHS/Jugoslaviji tokom međuratnog perioda. Autorka dovodi u pitanje tvrdnje srpske istoriografije da između srpskog naroda i pravoslavlja postoje organske istorijske veze. U tom smislu, knjiga može biti korisna domaćim istraživačima, kao podstrek da se okrenu teorijskim preispitivanjima i sagledaju ovu temu iz različitih perspektiva. Međutim, uprkos kritici ostvarenja srpske istoriografije, Falina samo delimično zasniva svoje zaključke na istraživanjima novih izvora; većina njih počiva na prethodno objavljenim radovima i materijalima. Mada su dostupni podaci o istoriji SPC u međuratnom periodu ograničeni, to ne bi trebalo da bude opravdanje za donošenje izvesnih diskutabilnih zaključaka koji se uklapaju u kreirani model. Ugrađivanjem novih izvora i daljim istraživanjima može se obezbediti sveobuhvatnije i tačnije razumevanje obrađene teme.