Apstrakt: U radu se analiziraju okolnosti u kojima je Bugarska sa Saveznicima potpisala Primirje u oktobru 1944. godine. To je temeljni dokument iz kojeg je u Bugarskoj (kao i u ostalim zemljama koje su bile nacistički sateliti) proistekla posleratna struktura vlasti. Razmotren je odnos Saveznika prema pojmu „bezuslovna predaja“, na osnovu američke građe Foreign Relations of the United States. Rad doprinosi detaljnijem sagledavanju jugoslovenskog konteksta na kraju rata.

Ključne reči: Bugarska, Sovjetski Savez, Sjedinjene Američke Države, Velika Britanija, Primirje, bezuslovna predaja

Rezime

Bugarska je sa Saveznicima Primirje potpisala 28. oktobra 1944.godine. Od 9. septembra do instaliranja Savezničke kontrolne komisije koja je bila predviđena tim dokumentom, osnove novog posleratnog sistema u Bugarskoj već su bile postavljene. S potpisivanjem Primirja u Moskvi krajem oktobra, u Bugarskoj je bila instalirana Saveznička kontrolna komisija (SKK), telo koje je imalo zadatak da na terenu sprovede tačke predviđene Primirjem i koje je trebalo da upravlja Bugarskom do potpisivanja mira. SKK je bila organizovana na istom principu na kojem su savezničke kontrolne komisije bile organizovane u Italiji i Rumuniji. Po tom modelu, Sovjetski Savez je u Bugarskoj i Rumuniji (kasnije i u Mađarskoj) imao glavnu ulogu u političkom životu tih zemalja, dok je u Italiji prednost pripadala Anglo–Amerikancima. Na taj način je između Saveznika bio uspostavljen izvestan reciprocitet. Potpisivanju Primirja s Bugarskom (ali i sa ostalim državama koje su bile nacistički sateliti) prethodili su višemesečni međusaveznički dogovori i rasprave oko pojma bezuslovne predaje i oko usaglašavanja teksta deklaracije kojom su se saveznici obratili nacističkim satelitima. Ruzveltovom čvrstom stavu da bezuslovna predaja mora biti dosledno sprovedena nad svim nemačkim satelitima, izazov je uputila Velika Britanija pokušajima da se od principa bezuslovne predaje odustane. Tim nastojanjima Britanija je pokušavala da odbrani sopstvene interese na Balkanu i u Istočnoj Evropi. Sovjeti su u načelu podržali Ruzveltov zahtev za doslednom primenom principa bezuslovne predaje, ali su istovremeno, uz Ruzveltovu saglasnost, pristali na britanske predloge o podeli Balkana na sfere interesa. S potpisivanjem Primirja, Bugarska je pala pod vojni i politički uticaj SSSR-a, što je uz činjenicu da je i u Rumuniji primirje imalo iste takve posledice, predstavljalo važnu dimenziju konteksta za razumevanje raspleta u jugoslovenskom ratnom teatru.