Apstrakt: Ovaj članak se bavi jugoslovensko-kubanskim rivalstvom u Pokretu nesvrstanih koje je obeležilo drugu polovinu 1970-ih godina i tesno je bilo povezano s dinamikom odnosa između dveju supersila tokom poslednje faze detanta. Ovo je bio konceptualni sukob između dve linije u Pokretu, od kojih je jedna bila za približavanje sovjetskom bloku, a predstavljali su je Kuba i njeni saveznici, dok je druga, oličena u Jugoslaviji i nizu drugih nesvrstanih zemalja, nastojala da očuva pređašnju vanblokovsku i nezavisnu orijentaciju Pokreta. S vremenom je to postala intenzivna diplomatska borba koja je odredila potonju sudbinu čitave organizacije. Članak se prvenstveno zasniva na dokumentima iz srpskih, američkih, britanskih, indijskih, nemačkih i mjanmarskih arhiva.

Ključne reči: Jugoslavija, Kuba, Pokret nesvrstanih, rivalstvo, globalni Hladni rat

Rezime

Ovaj članak je posvećen diplomatskoj borbi između „radikalnih“ i „umerenih“ snaga unutar Pokreta nesvrstanih tokom druge polovine 1970-ih godina. To je bila borba za prevlast jedne linije nad drugom, gde je jedna strana zagovarala bližu vezu sa sovjetskim ili američkim blokom, dok su drugi zastupali politiku ekvidistance, a sve se prvenstveno ogledalo u konceptualnom i geopolitičkom rivalstvu Jugoslavije i Kube i njihovih saveznika tokom tih godina. To je bilo vreme kada je detant propadao, SAD su bile u globalnoj defanzivi, dok je Sovjetski Savez bio u ofanzivi širom Trećeg sveta, a niz prosovjetskih režima se pojavio u različitim delovima Azije, Afrike i Latinske Amerike. Ovo se činilo kao zgodan trenutak za Kubu, Vijetnam i druge zemlje tog profila, iz tzv. „progresivne“ grupe, da pokušaju da pretvore Pokret u rezervnu snagu socijalističkog lagera i time ostvare potpunu promenu njegovih principa, koncepata, ciljeva i prioriteta. S druge strane, Jugoslavija, uz podršku većine zemalja članica iz redova tzv. „umerenih“, činila je sve da osujeti planove suparničke grupe, aktivno se zalažući za uravnotežen pristup blokovima, pri čemu bi vanblokovska orijentacija i nezavisan stav u svetskoj politici ostali prioriteti Pokreta i u budućnosti. Bilo kakvo svrstavanje s jednim od dva bloka bilo je neprihvatljivo, a u ovom slučaju svrstavanje sa sovjetskim blokom bila je neposredna opasnost, kako su to već videli u Jugoslaviji, i moglo je izazvati otvoreni raskol u redovima Pokreta, najavljujući tako i njegov skori raspad. Ovo je bio scenario katastrofe koji su Jugoslavija i svi iz „umerene“ grupe nastojali da izbegnu po svaku cenu, te su zato obe strane bile uključene u dugotrajan sukob koji je ostavio dubok trag na sve događaje koje je organizovao Pokret nesvrstanih, sve do samita u Havani 1979. godine. Tokom tog velikog događaja, jugoslovenska linija, koju je lično zastupao Josip Broz Tito, konačno je prevagnula, čime su očuvani u pređašnjem stanju osnovni principi i opšta orijentacija Pokreta. Nažalost, ovo je bila Titova poslednja diplomatska bitka, posle koje je poslednji od pionira nesvrstanosti nestao sa istorijske scene, ostavivši tako Pokret bez snažne ruke koja bi ga usmeravala u vremenima novih izazova.