Apstrakt: Prvi svetski rat je ostavio duboke tragove na živote običnih ljudi. Svoje iskustvo su učesnici rata želeli da prenesu javnosti preko različitih vidova stvaralaštva, gde je svoje mesto našla i pozorišna umetnost. Uzimajući u obzir kompleksnost jugoslovenskog prostora, u radu se analizira slika koju je rat imao na domaćoj pozorišnoj sceni. Istraživanjem arhivske građe i publikovanih izvora stičemo uvide u različite interpretacije i predstave rata u pozorištu tokom sedamdeset godina zajedničke države. Ti uvidi nam mogu ukazati kako je pozorište doprinelo formiranju slike u domaćoj javnosti o događajima 1914–1918.

Ključne reči: Prvi svetski rat, pozorište, scenska umetnost, kolektivno sećanje, upotreba sećanja

Rezime

Kao događaj koji je ostavio neizbrisiv trag na živote svojih savremenika, Prvi svetski rat se našao i na pozornicama tek stvorene Kraljevine. Specifičnosti jugoslovenskog prostora i stav države, koji je tokom vremena bio promenljiv, uticali su na zastupljenost i formu ove teme u pozorištu. U izvođenjima komada neretko su uzimali učešće i stari ratnici, koji su činili i značajan deo publike. Tokom međuratnog perioda, zabeleženo je dvadesetak predstava koje su izvedene na pozornicama širom zemlje. Ipak, takve drame, ostajući u domenu opštih ratnih tema i bez kritičke distance, uglavnom su lišene dubljih razmatranja i preispitivanja istorijskih uzroka.

Nakon Drugog svetskog rata, drame sa osvrtom na godine 1914–1918. su se još teže uklapale u koncept Titove Jugoslavije. Između ostalog, sećanja i aludiranja na srpske ratne pobede su neraskidivo bila vezana za likove kraljevske porodice Karađorđević, čije je prisustvo u javnom prostoru bilo eliminisano. Zato su predstave o Velikom ratu bile malobrojne i slabo medijski zastupljene. Situacija se menja s porastom tenzija tokom 80-ih koji je rezultirao raspadom zemlje; tada se Prvi svetski rat, kao i druge nacionalne teme, sve više iznosi u javni prostor. Nacionalno ushićenje nije izostalo ni u pozorištu, koje je s predstavama Solunci govore, Kolubarska bitka i Valjevska bolnica izazvalo nezapamćeno interesovanje kod publike. Prvi svetski rat je poslužio kao idealan za buđenje nacionalnog zanosa, pošto je predstavljao – a i dan danas predstavlja – bitan element srpskog identiteta.