Apstrakt: Političar, publicista i književni kritičar Jakov Jaša Prodanović (1867–1948) bio je jedan od najistaknutijih republikanaca i pobornika ideje socijalne pravde u Kraljevini Srbiji, onda i u jugoslovenskoj monarhiji. U Velikom ratu je raskinuo s monarhističkom politikom, zbog Solunskog procesa 1917. godine, i opredelio se za uspostavljanje republikanskog oblika državnog uređenja buduće jugoslovenske države. S obzirom na to da je imao bogato iskustvo u parlamentarnom životu srpske kraljevine, njegovi pogledi na saziv, ulogu i delovanje jugoslovenske Konstituante 1920. godine su dragoceni za bolje razumevanje vremena i uslova u kojima je radio prvi redovni jugoslovenski parlament. Rad je nastao na osnovu istorijskih izvora pohranjenih u Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti, štampe, periodike i relevantne istoriografske literature.

Ključne reči: Jaša Prodanović, jugoslovenska kraljevina, Konstituanta, Konvent, parlamentarizam, ustav

Rezime

Jaša Prodanović bio je jedan od najistaknutijih boraca za republikanska načela i ostvarenje ideja socijalne pravde u Kraljevini Srbiji (posle i u jugoslovenskoj monarhiji Karađorđevića). U Velikom ratu je prve dve godine sledio, kao i ostali samostalci, politiku Vlade, da bi zatim u egzilu osudio rukovodstvo Nikole Pašića i raskinuo s monarhijom zbog Solunskog procesa 1917. godine i streljanja oficira crnorukaca. Nakon završetka Velikog rata, s Ljubom Stojanovićem osnovao je Republikansku stranku i radio na širenju republikanskih ideja. Imao je bogato političko iskustvo iz parlamentarnog života srpske kraljevine, koje je koristio tokom političkog delovanja u novoj jugoslovenskoj državi. O tome svedoče i njegove primedbe, kritike i opažanja u vreme izbora i organizacije rada jugoslovenske Konstituante 1920. godine, kada se zalagao da ona ima punu suverenost prilikom donošenja Ustava, te da može da odlučuje ne samo o organizaciji vlasti već i o obliku vladavine.