Apstrakt: Aktuelni sukob u Ukrajini i problematičan tok njenih odnosa sa Rusijom još od proglašenja nezavisnosti 1991. podstakli su nagađanja i dezinformacije o dužoj istoriji njiovih uzajamnih odnosa. Dve nove knjige vodećih istoričara ukrajinske i ruske istorije u svojim poslednjim poglavljima nude informativne prikaze odnosa dve zemlje od 1991. godine. Glavni interes autora i najveći deo sadržaja knjiga posvećeni su mnogo dužim istorijskim periodima i složenim odnosima, od carističkih vekova do sovjetskog perioda.

Ključne reči: Kozaci, slovenofili/panslavisti, Duma/Rada, Hruševski, glad, Hruščov

Dve nove knjige vodećih eksperata za istoriju Ukrajine i Rusije pružaju uglavnom usklađene i veoma nepristrasne prikaze promenljivog spleta složenih odnosa i veza. Sergej Plohi svoju knjigu je posvetio ukrajinskoj istoriji, dok Valeri Kivelson i Ronald Sani u svojoj koautorskoj knjizi prate istoriju ruskih carstava koja su začeta kao Moskovija nakon mongolske invazije. Od Ivana Groznog, prvog ruskog cara, pa sve do 17. veka, Kivelson i Sani ističu promenu odnosa Kozaka, glavne ukrajinske vojne sile, kao neformalnih saveznika ili zvaničnih agenata cara, dok Plohi priznaje njihove napore da uspostave nezavisnu državnost. Kivelson i Sani prate nastanak ruske imperije od Sankt Peterburga pod carem Petrom i caricom Katarinom Velikom. Ruska imperija ovladava Ukrajinom, ali ostavlja njen jezik, obrazovanje i pravoslavnu crkvu i dalje autonomnim. Dva cara – autokratski Nikolaj Prvi i reformista Aleksandar Drugi – ograničili su do 19. veka tu kulturnu i versku autonomiju više radi državne kontrole nego zbog etničke identifikacije. Plohi smatra da se ukrajinska nacionalna književnost ipak pojavljuje, ali ne vidi politički pokret za ukrajinsku nezavisnost sve do ruskih revolucija 1905. i 1917. godine. Kivelson i Sani se slažu sa Plohim da je Lenjinovo stvaranje Sovjetskog Saveza osmišljeno naročito kako bi Ukrajina dobila status republike, a radi odbrane od poljskog upada. Obe knjige nalaze ista represivna obeležja Staljinovog režima, mada Plohi primećuje da je prisilna glad iz ranih 1930-ih bila etnički selektivna. Kivelson i Sani navode argumente prema kojima su seljaci generalno bili Staljinovi klasni neprijatelji, i to ne samo u Ukrajini. Plohi pokazuje kako je tokom potonje nacističke okupacije nemačka administracija brzo odbacila zahtev ukrajinske opozicije za nezavisnost. Autori se slažu da je u posleratnim godinama Hruščov, rođen u Ukrajini, favorizovao republiku ne samo aneksijom Krima već i pomoću investicija u industriju i poljoprivredu. Za razliku od Kivelsona i Sanija, Plohi vidi da se ovo favorizovanje nastavlja i pod Politbiroom Leonida Brežnjeva, koji je takođe rođen u Ukrajini. Kivelson i Sani smatraju da je raspad Sovjetskog Saveza onemogućio Brežnjeva da razreši imperijalnu dilemu oslanjanja na centralnu kontrolu kako bi se obezbedila regionalna ekonomska reforma. Slažu se sa Plohijem da je Gorbačovljeva odlučnost da Perestrojku podjednako sprovede u svim republikama okončala svaku ukrajinsku prednost, odnosno preimućstvo.  Posle daljeg nepovoljnog uticaja nuklearne katastrofe u Černobilju, ukrajinski narodni pokret je iskoristio ponovno kulturno otvaranje Gorbačovljeve glasnosti da krene ka nezavisnosti 1991.