Apstrakt: U članku se analizira početak uspostavljanja socijalističkog sistema u Bugarskoj, sa fokusom na sovjetsku i savezničku ulogu u uspostavljanju Narodne demokratije u toj istočnoevropskoj zemlji. Osim toga, članak ispituje uslovljenost procesa uspostave rumunskog socijalističkog sistema odnosima u pobedničkoj, antifašističkoj koaliciji. Cilj članka je analiza osnovnih procesa u prvim mesecima uspostavljanja socijalističkog sistema u Rumuniji. Bez obzira na činjenicu da je u rumunskoj istoriografiji tema solidno istražena, u domaćoj istoriografiji rad može predstavljati doprinos boljem razumevanju jugoslovenskog konteksta. Rad je uglavnom zasnovan na američkoj građi, odnosno na Foreign Relations of the United States (FRUS).

Ključne reči: Sovjetski savez, Rumunija, Jalta, Radesku, Groza

Osnove rumunskog posleratnog sistema, koji se kasnije razvio u socijalistički sistem, postavljene su u kratkom vremenskom intervalu od državnog udara 23. avgusta do potpisivanja primirja između Rumunije i Saveznika 12. septembra 1944. godine, ali su znatno duže bile pripremane. Te osnove proistekle su iz sporazuma zapadnih saveznika i Sovjetskog Saveza o prepuštanju Rumunije sovjetskoj vojnoj kontroli tokom rata, iz čega se postepeno razvila administracija socijalističke Rumunije. Još je početkom januara 1944. godine bilo definisano pod kojim se uslovima Rumunija mogla predati saveznicima, odnosno njihovoj okupacionoj vlasti.  Značajniji korak ka uspostavljanju socijalističke strukture vlasti, na čelu sa komunistima, u Rumuniji je učinjen sa uspostavljanjem vlade Petra Groze u martu 1945. godine. Na organizovanje te vlade ne može se gledati samo kao na proces čvršćeg sovjetskog pozicioniranja u Rumuniji, već kao i na neophodan korak u nastojanju da pozadina fronta u završnici rata bude stabilnija nego što je bila tokom jeseni 1944. godine.