Nikola Mijatov

Institut za savremenu istoriju, Beograd

nikolamijatov@gmail.com

Jugoslavija i Socijalistička internacionala (1951–1954)

Apstrakt: Predmet ovog rada su dinamični odnosi Jugoslavije i Socijalističke internacionale u periodu 1951–1954. godine. Sagledani su kroz prizmu priključenja Jugoslavije tom telu, kao i kroz zasebne događaje koji su značajno uticali na međusobne odnose: slučaj Živka Topalovića, učešće Internacionale u tršćanskom pitanju i njene reakcije na produbljivanje odnosa Jugoslavije sa Trećim svetom.

Ključne reči: Jugoslavija, Socijalistička internacionala, Živko Topalović, tršćansko pitanje

Rezime: Od osnivanja Socijalističke internacionale Jugoslavija je bila jedna od njenih često prisutnih tema. Budući da je početkom 50-ih godina geostrateški bila bliža Zapadu, u nekoliko navrata je razmatrano i njeno članstvo u Internacionali. Ipak, značajne ideološke razlike bile su prepreka, barem na površini. U biti, međudržavni sporovi bili su ključni za oštre stavove pojedinih partija po pitanju jugoslovenskog članstva u ovoj organizaciji. Specifičnu ulogu odigrali su britanski laburisti, koji su nastojali da Jugoslaviju održe „na površini vode“, da spreče širenje njenog uticaja na sferu evropske levice. Naročito je u tu svrhu korišćen položaj Živka Topalovića, koji ostaje član Internacionale i nastavlja da uživa njihovu zaštitu. S druge strane, Jugoslavija nije ispoljavala naročite težnje ka učlanjenju u Internacionalu i vrlo brzo, s prodorom u Treći svet, postaje za nju nezainteresovana. Prekretnica je svakako bila 1954. godina. Sa pojavom slučaja Milovana Đilasa, ključne osobe za kontakt sa Internacionalom, Đilas i Vladimir Dedijer, našle su se pod progonom i partije i sudstva, pa su upravo njihove veze sa levicom Zapada pominjane u isključivo negativnom kontekstu. Problem položaja Jugoslavije proizilazi iz prirode same jugoslovenske vlasti. Pošto je potekao iz autentične revolucije, partijski vrh nije bio spreman da se potčini ni Staljinu i naspram njega je izgradio svoju nezavisnost. Potčinjavanje Socijalističkoj internacionali i dominantnom uticaju britanskih laburista stoga nikako nije dolazilo u obzir. Takođe, Internacionala mahom nije imala razumevanja za osobenosti Jugoslavije i nastojala je da je uklopi u kalupe zapadnoevropske socijaldemokratije. To nerazumevanje je svakako i doprinelo opredeljenju za nesvrstanost i građenju zaista osobenog puta, što u socijalizam što kroz geostrateške prilike Hladnog rata.