Ivana PANTELIĆ
Institut za savremenu istoriju, Beograd
pantelic.ivana@gmail.com
Rade RISTANOVIĆ
Institut za savremenu istoriju, Beograd
raderistanovic@hotmail.com
Ilegalke, rat i emancipacija: uloga žene u komunističkom pokretu otpora u Beogradu 1941–1944.
Apstrakt: U radu je prikazan grupni portret komunističkih ilegalki tokom Drugog svetskog rata. Ideološko-teorijske postavke emancipacije žena i opšte jednakosti koje je baštinila komunistička partija, u ratnoj praksi nisu bile jednako uspešno sprovođene. Primer ilegalki i njihovog mesta u anatomiji otpora simbolizuje jedan od uspešnijih primera ženske emancipacije i postizanja jednakosti. Rad je napisan na osnovu arhivskih dokumenta iz fondova u Istorijskom arhivu Beograda i Arhivu Jugoslavije, razgovora sa nekadašnjim partizankama, relevantne naučne literature i objavljene memoarske građe.
Ključne reči: partizanke, ilegalke, Drugi svetski rat, emancipacija žena, Komunistička partija Jugoslavije, Beograd
Rezime: Binarno orodnjavanje ratnih pozicija jedna je od specifičnosti Drugog svetskog rata. Postepeno osvajanje do tada neosvojivih pozicija potpuno je izmenilo žensku poziciju u ratu. U savremenoj naučnoj produkciji o učešću žena u partizanskom pokretu u manjoj meri je problematizovano pitanje mesta ilegalki u komunističkoj revoluciji i ratu. Prema našem istraživanju, na uzorku od 880 komunističkih ilegalaca bilo je 26% žena. Prosečno, komunističke ilegalke su imale 26 godina. Najveći broj njih je dolazio iz redova domaćica, radnica i činovnica. Organizacija komunističkog pokreta otpora u Beogradu bila je podeljena na sedam teritorijalnih partijskih rejona. Mali je broj rejonskih komiteta koji su imali sekretarke ili članice, dok je u nižim instancama organizacije bilo žena i na rukovodećim pozicijama. U komunističkom ilegalnom pokretu u Beogradu, žene su od samog početka rata bile prisutne na svim pozicijama i zadacima kao i muškarci. Jednako uspešno su obavljale svaku zamisao partijskog rukovodstva. Uloge koje su mogle zauzimati u ratu bile su raznovrsne, od simpatizerki, kurirki, preko radnica u ilegalnoj štampariji pa do diverzantkinja.