Vera Gudac Dodić

Rodne politike jugoslovenske države u kontekstu socijalizma

Apstrakt: 

Državne rodne politike u kontekstu jugoslovenskog socijalizma u radu interpretiramo prvenstveno kroz egalitarno socijalističko zakonodavstvo, vladajući diskurs o ravnopravnosti muškarca i žene na koji su se one naslanjale, projektovane vrednosti oko kojih je građen i konstruisan društveni identitet žene, uporišta koja su prepoznata kao centralne tačke emancipacije, ali i kroz način njihove realizacije, isprepletanost rodnih politika i postojećih kulturnih praksi, te (dis)kontinuitete ženske podređenosti u rodnim odnosima u socijalističkoj svakodnevici. U tom sklopu prikazane su i socijalističke ženske organizacije, kao i pojava neofeminizma.

Ključne  reči: rodne politike, socijalistički kontekst, emancipacija, socijalistička svakodnevica, Jugoslavija

Rezime

Protekle su tri decenije od kada je jugoslovenska država urušena i nestala u krvi, a samoupravni socijalizam zajedno sa njom, ali otvaranje procesa emancipacije žena na ovim prostorima i prava koja su stekle značajnim delom su vezana za razdoblje druge Jugoslavije. Žene su pod njenim okriljem bile bliže ravnopravnosti prihvatajući nove uloge, kreirale nova iskustva, osvajale javne prostore. Rodno ravnopravno zakonodavstvo, reproduktivna prava, besplatno i dostupno školovanje, afirmacija zapošljavanja žene, osnovni su dometi jugoslovenskih politika i emancipatorskih praksi u socijalizmu. Uz sistem socijalne zaštite koju je država pružala, socijalnih prava, socijalne sigurnosti i šire zdravstvene zaštite, socijalistička politika roda ima vidljivije efekte. Ta prava su često proizvodila krucijalne promene u životu žena. Istovremeno, rodne politike jugoslovenske države nisu iskorenile nasleđene obrasce i patrijarhalne odnose u porodici, a dvostruka opterećenost i konfliktnost uloga zaposlene žene nikada nije bila prevaziđena. Društveno organizovana briga o deci, zbog naglašene neujednačenosti mreže ovih ustanova u različitim delovima Jugoslavije, bila je delimično uspešna, a mere socijalizacije kućnog rada, prenošenja dela domaćih poslova na javne službe i ustanove, u praksi su bile ograničenog dometa i imale su skromnije efekte. Uprkos njima, dvostruki rad žena integrisan je u socijalizam. Žensko oslobađanje u socijalističkoj Jugoslaviji i društvenu afirmaciju žena ograničavala je i kontinuirana dominacija muškaraca u politici i na svim nivoima odlučivanja, ali i ženska iskustva podređenosti u različitim segmentima života. Politikama koje su promovisale političku, društvenu, kulturnu emancipaciju i rodnu ravnopravnost dugo se odupirala svakodnevica života žene na selu, snagom koju je naglašavala različitost u lokalnim kontekstima.