Bogdan Živković

Podsticanje neposlušnosti: Jugoslavija i Komunistička partija Italije tokom 1956. godine

Apstrakt: 

U ovom radu analizirani su odnosi između komunističkih partija  Jugoslavije i Italije tokom 1956, jedne od najznačajnijih godina u istoriji komunizma. U fokusu analize je pobunjenička priroda tih odnosa, zasnovanih na zajedničkoj težnji ka ograničavanju sovjetske hegemonije u međunarodnom komunističkom pokretu. Cilj ovog članka je da prikaže kako se u međupartijskoj saradnji ostvarenoj tokom 1956. mogu pronaći koreni bliskih odnosa i savezništva dveju partija tokom šezdesetih i sedamdesetih i kako su jugoslovenski komunisti pokušavali, i delimično uspevali, da izvrše ideološki uticaj na Komunističku partiju Italije.

Ključne reči: komunizam, Jugoslavija, Komunistička partija Italije (KPI), 1956, Hladni rat, neposlušnost

Rezime 

Dvadeseti kongres KPSS-a, održan februara 1956. godine, označio je početak procesa destaljinizacije u međunarodnom komunističkom pokretu. Takva politička klima vodila je jugoslovenske i italijanske komuniste ka ostvarivanju razvijenijih i bližih odnosa. Kako su italijanski komunisti, pod vođstvom Palmira Toljatija, počeli snažnije da iskazuju želju za samostalnijim vođenjem partijske politike i otporom Moskvi, Jugoslavija je postala važna referentna tačka za Komunističku partiju Italije i dodatno ju je ohrabrivala u promeni politike i odnosa prema Sovjetskom Savezu. Najznačajniji potez u tom pravcu bila je Toljatijeva teorija policentrizma, koja je umnogome bila ohrabrena i inspirisana Moskovskom deklaracijom, potpisanom juna 1956, kojom su jugoslovenska i sovjetska partija uredile svoje odnose i promovisale princip jednakosti partija. Jugoslovenski uticaj na KPI je ipak bio ograničen. Italijanski komunisti nisu bili spremni na radikalnije modifikacije svojih ideoloških uverenja, te KPI nije prihvatala određene jugoslovenske ideje, poput one o bližoj saradnji sa nekomunističkom levicom. Sa druge strane, za razliku od vodećih rukovodilaca, značajan broj italijanskih komunista koji su tokom 1956. postali unutarpartijska opozicija Toljatiju bio je privučen jugoslovenskim pogledima i u potpunosti ih prihvatao.

Uprkos tome, jugoslovenska odluka bila je da se podrži Toljati a ne njegovi protivnici, iako su oni bili ideološki bliži Beogradu. Jugoslovenski dokumenti jasno ukazuju na to da je SKJ imala razumevanja za Toljatijevu potrebu da ne ode predaleko u sukobu sa SSSR-om. Stoga je, kada se lider KPI ranih šezdesetih vratio na politiku većeg otpora Moskvi, Jugoslavija nanovo postala važan saveznik njegove partije, time pokazujući da je izbor iz 1956. bio dugoročno uspešan. Na duge staze, Jugoslavija ne samo da je uspela u ostvarivanju bližih odnosa sa italijanskim komunistima već je ostvarila i određeni ideološki uticaj na KPI, koja je vremenom prihvatila mnoge jugoslovenske poglede, poput onog o važnosti saradnje sa nekomunističkom levicom. Iako su prvobitni rezultati međupartijske saradnje ostvarene tokom 1956. godine bili ambivalentni, ta saradnja i pomenuti ideološki uticaj bili su temelj budućeg međupartijskog saveza, koji je započet u šezdesetim a svoj vrhunac doživeo sedamdestih, u vreme kada je lider KPI bio Enriko Berlinguer.