Davor Stipić

Akcija sađenja jugoslovenskog dela Šume mučenika 1952–1955: simbolika, rituali i značenje 

Apstrakt:

Članak predstavlja pokušaj da se naučno ispita fenomen memorijalnih šuma i njihova uloga u konstruisanju sećanja na Holokaust među jugoslovenskim Jevrejima. Namera nam je da objasnimo tradiciju sađenja memorijanih šuma u jevrejskoj zajednici u Jugoslaviji, kao i da obrazložimo njihovu simboličku pozadinu pa je stoga glavni cilj članka da, poredeći ih sa drugim primerima, objasni simboličke rituale koji su korišćeni da bi se novim memorijalima obezbedio istorijski kontekst. Koristeći primer ove akcije, članak predstavlja i pregled saradnje između jugoslovenskih Jevreja, njihovih sunarodnika koji su emigrirali u Izrael i SAD i organizacije Keren Kajemet LeIzrael, u zajedničkim naporima da sačuvaju sećanje na sve koji su stradali u Holokaustu.

Ključne reči: Izrael, Jugoslavija, Holokaust, Jevreji, spomenici, sećanja, Drugi svetski rat

Rezime 

Sađenje memorijalnih šuma predstavljalo je specifičnu vrstu memorijalne prakse u Izraelu, čija je funkcija bila višestruka: sa praktične strane pošumljavanjem se borilo protiv erozije i sprečavalo širenje pustinje, dok je, sa druge strane, ovo imalo kompleksan simbolički značaj – gradilo se istorijsko sećanje na određene ljude ili događaje, ali i proslavljao povratak Jevreja u zemlju svojih predaka. Šuma mučenika (Jaar Hakedošim) predstavljala je posebnu vrstu memorijalne šume, zasnovane na konceptu po kome bi šest miliona posađenih stabala podsećalo na stradanje šest miliona evropskih Jevreja, pri čemu je šuma bila podeljena u nekoliko sektora, od kojih je svaki simbolisao po jednu okupiranu evropsku državu, a broj stabala u svakom od sektora bio bi jednak broju stradalih Jevreja iz date države. Prema ovoj računici, u jugoslovenskom delu Šume mučenika trebalo je zasaditi 60.000 stabala, a realizaciju ovog projekta inicirao je i koordinisao Savez jevrejskih opština Jugoslavije uz pomoć izraelske organizacije Keren Kajemet Le Izrael. Akcija prikupljanja sredstava trajala je oko tri godine i za to vreme jevrejske opštine širom zemlje, a naročito one manje, kao što su Bjelovar, Vinkovci, Čakovec, Tuzla, pokazale su veliki stepen posvećenosti ideji očuvanja sećanja na sunarodnike stradale u Holokaustu. Istovremeno, akcija je pokazala i značajnu solidarnost državnih institucija, političkih i društvenih organizacija, kao i građana Jugoslavije. Takođe, Šuma mučenika je bila novoformirano mesto sećanja, koje nije bilo, u istorijskom smislu, direktno povezano sa zločinima i stradanjem, pa u socio-antropološkom smislu praksa posvećivanja i sađenja Šume mučenika predstavlja i važnu studiju slučaja koja ukazuje na prisustvo i društvenu ukorenjenost univerzalnih ritualnih radnji čija je funkcija obezbeđivanja simbolike bila nezaobilazan deo izgradnje sećanja na Holokaust u novoformiranoj državi Izrael.