Sanja PETROVIĆ TODOSIJEVIĆ
Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd
uransp@gmail.com

Pionirski grad u Zagrebu pedesetih godina 20. veka: laboratorija socijalističkog detinjstva

Apstrakt:  Rad predstavlja pokušaj da se ukaže na značaj i ulogu koju je Pionirski grad u Zagrebu imao u procesu uspostavljanja nove politike obrazovanja i vaspitanja u Jugoslaviji, koja je proklamovana na Trećem plenumu CK KPJ decembra 1949. da bi svoj puni izraz našla u donošenju Opšteg zakona o školstvu 1958, koji je bio kruna velike reforme školstva sprovedene u Jugoslaviji pedesetih godina. Pionirski grad u Zagrebu je, sa svojom osnovnom školom kao centralnim objektom, predstavljao neku vrstu „simulatora“ škole budućnosti koja je trebalo da postane ne samo jugoslovenski standard već pokretač važnih društvenih procesa, pa i onih koji su decu kao jednu od najbrojnijih društvenih grupa pomerali sa margine ka centru društvenih i političkih zbivanja.

Ključne reči: pionir, pionirski grad, dete, detinjstvo, Treći plenum CK KPJ, Komisija za reformu školstva, Opšti zakon o školstvu, roditelji

Rezime

Odluka o podizanju Pionirskog grada u Zagrebu kao „završnog objekta Pionirske željeznice“ doneta je oktobra 1947. godine. Grad je počeo sa radom 1951. iako je Uredba o osnivanju doneta tek 1955. Kasno usvajanje najvažnijeg osnivačkog dokumenta bilo je posledica relativno složenog procesa definisanja svrhe Pionirskog grada. On je podizan i koncepcijski razrađivan uporedo sa izvođenjem velike reforme celokupnog školskog sistema u Jugoslaviji, koja je okončana donošenjem Opšteg zakona o školstvu 1958. kojim je na teritoriji čitave jugoslovenske države uspostavljena jedinstvena osmorazredna škola. Usvajanje Opšteg zakona o školstvu značilo je prevagu one politike obrazovanja i vaspitanja koja je definisana decembra 1949. na Trećem plenumu CK KPJ, kada se po prvi put moglo čuti da socijalistički društveni poredak u Jugoslaviji ne može počivati na birokratizmu i „ukalupljenoj misli“. Pionirski grad u Zagrebu, čija je „trostruka funkcija“ (Osnovna škola Pionirski grad, Centar za stručno usavršavanje učitelja i nastavnika osmogodišnjih škola NR Hrvatske, Centar za školovanje društvenih radnika za rad sa decom i omladinom) definisana Elaboratom iz 1951, čiji je jedan od autora bio Miloš Žanko, predsednik Komisije za reformu školstva u Jugoslaviji, predstavljao je neku vrstu „simulatora škole budućnosti“, odnosno one politike obrazovanja i vaspitanja koja bi trebalo da bude dominantna u socijalističkoj Jugoslaviji a koja je počivala kako na nastavnom procesu koji se odvija unutar škole tako i na vanškolskim aktivnostima, koje su se obično vezivale za vanškolske punktove obrazovanja i vaspitanja. Tokom perioda postojanja socijalističke Jugoslavije Pionirski grad u Zagrebu je imao značajnu ulogu u procesu sprovođenja zvanične državne politike obrazovanja i vaspitanja, kao i u procesu stvaranja i promovisanja novog koncepta, srećnog detinjstva. Njegovo „opadanje“ još tokom perioda postojanja socijalističke Jugoslavije predstavljalo je posledicu nedostatka materijalnih sredstava, manjka stručnih kadrova, ali i napuštanja politike koja je obrazovanje i vaspitanje posmatrala kao složeni proces neodvojiv od šire društvene zajednice.