Natalija DIMIĆ
Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd
natalijadimic@gmail.com

Obračun sa titoistima u Sovjetskoj okupacionoj zoni Nemačke: Slučaj Leonard

Apstrakt:  U  radu  se,  na  primeru  životnog  puta  nemačkog komuniste Volfganga Leonarda, njegove delatnosti u Sovjetskoj okupacionoj zoni Nemačke, bekstva za Jugoslaviju 1949. i zatim preseljenja u Zapadnu Nemačku 1950, analizira položaj jugoslovenskih predstavnika u Berlinu, jugoslovenska propagandna delatnost na prostoru Nemačke pre i nakon objavljivanja Rezolucije Informbiroa, kao i mehanizmi obračuna sa unutrašnjim neprijateljima u okviru Jedinstvene socijalističke partije Nemačke. Rad je zasnovan na arhivskoj građi pohranjenoj u nemačkim i srpskim arhivima, na memoarskim spisima Volfganga Leonarda i na relevantnoj istoriografskoj literaturi.

Ključne reči: Volgfang Leonard, Jugoslavija, Sovjetska okupaciona zona Nemačke (SOZ), Istočna Nemačka, Komunistička partija Jugoslavije (KPJ), Jedinstvena socijalistička partija Nemačke (JSPN), Ministarstvo državne bezbednosti NDR (Štazi), titoizam, čistke, jugoslovensko-sovjetski sukob

Rezime

Rezolucija Informbiroa bila je okidač za konsolidaciju moći u okviru Jedinstvene socijalističke partije Nemačke, za obračun sa unutarpartijskom opozicijom i ubrzani nastavak već započetog procesa pretvaranja JSPN-a u „partiju novog tipa“. Istovremeno, ona je u potpunosti promenila uslove za rad predstavnika Vojne misije FNRJ u Berlinu, izmenila prirodu nemačko-jugoslovenskih odnosa, ali i presudno uticala na sudbine pojedinih nemačkih komunista koji su u jugoslovensko-sovjetskom  sukobu stali na stranu FNRJ. Među njima je bio i Volfgang Leonard, nemački komunista, član Centralnog komiteta JSPN-a i profesor na Visokoj partijskoj školi „Karl Marks“, koji se, provevši deset godina u Sovjetskom Savezu, na prostor Sovjetske okupacione zone Nemačke vratio kao jedan od deset članova „grupe Ulbriht“. Leonard je uz pomoć predstavnika Vojne misije FNRJ iz Istočnog Berlina marta 1949. pobegao u Jugoslaviju, gde je narednih godinu i po dana radio u nemačkoj redakciji Radio Beograda, da bi se krajem 1950. preselio u Zapadnu Nemačku. Leonardovo bekstvo kažnjeno je njegovim isključenjem iz JSPN-a, a usledio je niz saslušanja i unutarpartijskih provera svih partijskih članova sa kojima su on i njegova verenica Ilze Štreblov bili u kontaktu. Prelaskom „slučaja Leonard“ u ruke Ministarstva državne bezbednosti NDR, sa kritike i samokritike prešlo se na operativni plan Leonardovog hapšenja i privođenja u NDR. Plan nije realizovan. U centru pažnje ovog rada je život i rad Volfganga Leonarda, s namerom da se na primeru njegove sudbine pokažu mehanizmi putem kojih se istočnonemačka partija suočavala sa svojim „unutrašnjim neprijateljima“, kao i načini na koje je Beograd pokušavao da probije blokadu u kojoj se nalazio nakon Rezolucije Informbiroa.