Aleksandar RAKOVIĆ
Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd
rakovic@gmail.com

Razvoj naturizma u Jugoslaviji na primeru Koversade (1961–1981)*

Apstrakt: Na osnovu jugoslovenske dnevne, zabavne, crkvene, turističke, naturističke, hotelijersko-ugostiteljske štampe, arhivske građe Turističkog saveza Jugoslavije i literature, rad prikazuje razvoj naturizma u Jugoslaviji na primeru Koversade, odnos komunističkih vlasti i Rimokatoličke crkve prema održavanju Trinaestog kongresa Međunarodne naturističke federacije u kampu „Koversada“ 1972. i društvene okolnosti koje su vodile ka tome da Vrsar, HTP „Anita“ i naturistički kamp „Koversada“ postanu jedno od središta svetskog naturizma, a s njima i socijalistička Jugoslavija.

Ključne reči: Jugoslavija, naturizam, socijalizam, Rimokatolička crkva, Jadransko more

Rezime

Naturizam je na jugoslovensku obalu stigao 1956. i izrastao je u društveni fenomen. Jugoslavija je videla naturizam kao promociju svog otvorenog socijalističkog sistema, ali je još više u njemu videla priliku za dobru zaradu. Pritom je jugoslovenska propaganda naturizma bila znatno slabija od propagande inostranih agencija – posebno iz Savezne Republike Nemačke – čiji su uspesi punili naturističke kapacitete u Jugoslaviji.

Društvena klima u jugoslovenskom socijalističkom društvu bila je takva da je javna nagota, posebno ženska, od kraja šezdesetih promovisana na filmu, u pozorištu, u štampi i rokenrol muzici. Naturizam je stoga bio simpatisan posebno kod beogradske i zagrebačke zabavne štampe, a praćen, tolerisan i neosuđivan u turističkoj, političkoj i dnevnoj štampi. Jedini institucionalni kritičar naturizma u Jugoslaviji bila je Rimokatolička crkva, posebno Crkva u Hrvata.

Razvoj naturizma u Jugoslaviji odvijao se bez plana i nametnuli su ga stranci. Uprkos toj stihiji, naturizam je eksplodirao usled interakcije povoljnih društvenih okolnosti za javnu nagotu, domaćih turističkih i privrednih preduzeća koja su u naturizmu videla izvor ogromne zarade, zapadnih turističkih agencija koje su na tome takođe veoma dobro zarađivale i zapadnih naturista – najviše iz nemačkog govornog područja – kojima se veoma dopala jugoslovenska obala i topla mediteranska klima.

Jugoslavija je u sedamdesetim i osamdesetim godinama imala najviše naturističkih centara, kampova, hotela i plaža u Evropi, ali je Francuska u osamdestim imala više naturističkih gostiju jer su njeni centri bili većeg kapaciteta. Obe zemlje su godišnje imale otprilike milionsku naturističku posetu ili čak nešto više. Pritom, Francuska je imala razvijenu sopstvenu naturističku kulturu koja je Jugoslaviji nedostajala. Kamp „Koversada“ u Vrsaru je bio najveće naturističko stecište u Evropi posle francuskog mesta Montalive (Montalivet).

Hotelsko-turističko preduzeće „Anita“ iz Vrsara, u čijem se sastavu nalazio naturistički kamp „Koversada“ bilo je domaćin i saorganizator Trinaestog kongresa Međunarodne naturističke federacije (1972). To je bio prvi naturistički kongres u socijalističkoj zemlji, a „Anita“ je bila ugledan faktor u samoupravnom socijalističkom društvu Istre, Socijalističke Republike Hrvatske i Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Rimokatolička crkva je pokušala da spreči održavanje ovog kongresa, ali u tome nije imala nikakvog uspeha. Nasuprot tome, republički i lokalni funkcioneri Socijalističke Republike Hrvatske i Saveza komunista Hrvatske uveličali su svojim prisustvom i govorima otvaranje naturističkog kongresa u „Koversadi“. Rukovodstvo Međunarodne naturističke federacije uzvratilo je 1972. komplimentom „da je Jugoslavija demokratska zemlja, koja je u svojim shvaćanjima ljudske slobode otišla pola vijeka ispred ostalih zemalja“.

To je bilo veliko priznanje jugoslovenskom socijalizmu i sigurno je doprinelo tome da se naturizam na jugoslovenskoj obali razvija bez stavljanja prepreka do samog kraja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

* Rad je nastao u okviru projekta Srbi i Srbija u jugoslovenskom i međunarodnom kontekstu: unutrašnji razvitak i položaj u evropskoj/svetskoj zajednici (47027) koji finansira Ministarstvo prosvete i nauke Republike Srbije.