Natalija DIMIĆ
Institut za noviju istoriju Srbije
natalijadimic@gmail.com
„Na obnovi Jugoslavije radimo za Nemačku“: nemački zarobljenici,
antifašisti, propagandisti*
Apstrakt: U članku se analizira politički i ideološki rad među nemačkim ratnim zarobljenicima u Jugoslavija, kao i uloga koju su nemački zarobljenici imali u odnosima između Jugoslavije i Jedinstvene socijalističke partije Nemačke (JSPN) u peridou 1945–1950. Posebna pažnja je posvećena i uticaju koji je sukob Jugoslavije i Informbiroa imao na sudbinu nemačkih zarobljenika iz FNRJ.
Ključne reči: nemački ratni zarobljenici, Jugoslavija, Jedinstvena socijalistička partija Nemačke, jugoslovensko-nemački odnosi
Rezime
Po okončanju Drugog svetskog rata, među nemačkim zarobljenicima u Jugoslaviji otpočeo je rad na političkom i ideološkom prevaspitavanju bivših vojnika Vermahta sa ciljem da se formiraju pouzdani kadrovi koji bi učestvovali u izgradnji „demokratske“, socijalističke Nemačke. Rad na „demokratskom prevaspitavanju“ nemačkih zarobljenika odvijao se prvih godina uz svesrdnu podršku i u saradnji sa Jedinstvenom socijalističkom partijom Nemačke (JSPN). (Istočno)nemačka partija je slala novine, časopise, brošure, filmove, filmske projektore i druge materijale koji su korišćeni za predavanja, kurseve, kulturni program u logorima, izdavanje zarobljeničkih listova, formiranje logorskih biblioteka i dr. Deo zarobljenika sarađivao je i sa jugoslovenskom obaveštajnom službom na otkrivanju ratnih zločinaca u samim logorima, a pojedinci su održavali kontakt sa jugoslovenskim predstavnicima i po povratku u Nemačku. Rezolucija Informbiroa označila je prekid u saradnji između jugoslovenske i (istočno)nemačke partije, a mnogi članovi JSPN-a našli su se na meti partijskih provera i pritisaka zbog godina provedenih u jugoslovenskom zarobljeništvu.
* Rad je nastao u okviru projekta Tradicija i transformacija – istorijsko nasleđe i nacionalni identiteti u Srbiji u 20. veku (No. 47019), koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.