Aleksandar ŽIVOTIĆ
Katedra za istoriju Jugoslavije
Filozofski fakultet, Beograd
aleksandar.zivotic@f.bg.ac.rs

Sovjetska diplomatija o prvim danima okupacije Srbije (april–jun 1941)

Apstrakt: U radu se, na osnovu neobjavljenih i do sada najvećim delom nepoznatih dokumentarnih izvora proisteklih iz rada sovjetske diplomatske službe, analizira pogled sovjetske diplomatije na posledice jugoslovenskog vojnog sloma tokom Aprilskog rata, karakter okupacione podele jugoslovenske teritorije s posebnim osvrtom na srpski nacionalni prostor, uspostavljanje okupacionog sistema, obrazovanje okupacionih upravnih organa, prve političke, ekonomske i represivne mere nemačkih vojnih vlasti, probleme u snabdevanju stanovništva, obnovu razrušene infrastrukture i evakuaciju diplomatskih misija iz Beograda.

Ključne reči: Srbija, Jugoslavija, Sovjetski Savez, Beograd, Aprilski rat, okupacija, 1941, diplomatija

Rezime

Sovjetsko poslanstvo je po završetku Aprilskog rata i kapitulacija Vojske Kraljevine Jugoslavije ostalo u Beogradu još oko mesec dana. Za to vreme se uprkos strogo kontrolisanim izvorima informacija i nadziranom i ograničenom kretanju svojih diplomatskih službenika, sovjetska misija upoznala s karakteristikama nemačkog okupacionog režima na prostoru Jugoslavije, a posebno u užem delu Srbije koji se našao pod direktnom nemačkom vojnom upravom. Slika koja je formirana posmatranjem organizacije nemačkih vojnih i civilnih vlasti na terenu, kao i korišćenja domaćih organa uprave u cilju efikasnijeg sprovođenja glavnih mera okupacione politike, poslužila je kao osnovna predstava sovjetskih diplomatskih organa o načinu nemačke uprave na okupiranim teritorijama, dok je analiza načina eksploatacije područja koja su okupirali Nemci predstavljala način da se sagleda temeljno organizovan i osmišljen sistem potpunog ekonomskog iskorišćavanja. Informacije dobijene iz Beograda su u nadležnim upravama Narodnog komesarijata za inostrane poslove dopunjavane vestima koje su stizale od sovjetskih diplomatskih predstavnika iz drugih evropskih prestonica. Sovjetske diplomate su nastojale i da neutralno svedoče o surovom okupacionom poretku prema srpskom građanstvu i razmerama razaranja Beograda i Srbije tokom Aprilskog rata. Vreme koje je provela u okupiranom Beogradu, sovjetska diplomatska misija je iskoristila i da izvrši analizu i procenu političkog stanja u Srbiji i mogućnosti organizovanja otpora okupatoru.