Mihael ANTOLOVIĆ
Pedagoški fakultet
Univerzitet u Novom Sadu
mihael.antolovic@pef.uns.ac.rs

Društvena istorija na nemački način – Hans-Ulrih Veler i istorijska socijalna nauka

Apstrakt: U radu se analizira istoriografsko delo Hansa-Ulriha Velera (1931–2014), jednog od nauticajnijih savremenih nemačkih istoričara. Velerov rad na uspostavljanju nove istoriografske paradigme –„istorijske socijalne nauke“ – i zasnivanju „Bilefeldske škole“ kao osobenog (zapadno)nemačkog oblika društvene istorije sagledan je u kontekstu modernizacije (zapadno)nemačke istoriografije i postepenog prevladavanja tradicionalne istorističke disciplinarne matrice. Osim prikaza Velerovih teorijsko-metodoloških shvatanja, naročita pažnja je posvećena njegovoj voluminoznoj sintezi Nemačka društvena istorija kao i mestu koje Veler i Bilefeldska škola zauzimaju u nemačkoj istoriografiji.

Ključne reči: Hans-Ulrih Veler, teorija i metodologija istorijske nauke, istorijska socijalna nauka, Bilefeldska škola, istoriografija

Rezime

Hans-Ulrih Veler (1931–2014) je svojim istoriografskim delom obeležio (zapadno)nemačku istoriografiju tokom poslednje trećine 20. i prve decenije 21. veka. Odbacivši istorizam kao neodgovarajući istoriografski koncept, Veler je na teorijsko-metodološkim osnovama društvenih nauka formulisao „istorijsku socijalnu nauku“. Tokom 70-ih Veler je na Univerzitetu u Bilefeldu okupio krug saradnika, uspostavio neophodnu naučnu infrastrukturu i konstituisao novi oblik društvene istorije koji je označio „smenu paradigme“ u zapadnonemačkoj istoriografiji. Nakon osnivanja Bilefeldske škole, posvetio se radu na petotomnoj sintezi moderne nemačke istorije pod nazivom Nemačka društena istorija (1987–2008). Polazeći od teorijskih koncepcija Maksa Vebera, Veler je modernu nemačku istoriju (1700-1990) analizirao sa stanovišta razvoja privrede, socijalne nejednakosti, političke vlasti i kulture. Pored usmerenosti na strukture i procese, svoju interpretaciju je zasnovao na konceptu „nemačkog posebnog puta“ (der deutsche Sonderweg) – izostanak političke revolucije tokom „dugog 19. veka“ uslovio je da modernizacija nemačkog društva nije bila praćena liberalizacijom političkih odnosa, što je, prema Veleru, predstavljalo glavnu osobenost moderne nemačke istorije. Istovremeno, kao „javni intelektualac“, učestvovao je u brojnim raspravama koje su se, poput „svađe između istoričarima“ (Historikerstreit) sredinom 80-ih, doticale pitanja ideniteta SR Nemačke i pitanja odgovornosti za svetske ratove i Holokaust. Braneći liberalno-demokratski poredak, on se suprotstavljao pokušajima relativizacije nacističkih zločina. Konačno, dok je svojim delom suštinski modernizovao nemačku istoriografiju, kao intelektualac je umnogome doprineo suočavanju nemačkog društva sa traumatičnim nasleđem prošlosti i „normalizaciji“ nemačke istorije.