Tokovi istorije 3/2019

Rezime

Milutin Živković 

„Štuka“ – crna berza na prostoru Starog Rasa tokom okupacije Srbije u Drugom svetskom ratu 

Apstrakt: Članak se bavi nastankom i razvojem crne berze na području Novog Pazra, Tutina, Raške, Sjenice, Nove Varoši, Priboja, Prijepolja, Pljevalja i Bijelog Polja između 1941. i 1944. godine, isplatljivosti mnogih vidova nezakonite trgovine, masovnog učešća lokalnog stanovništva obe vere u raznim malverzacijama na tržištu i odnosima okupacionih i kolaboracionističkih vlasti, ali i ustaničkih pokreta, prema ovom fenomenu. 

Ključne reči: crna berza, šverc, špekulanti, krijumčari, crnoberzijanci, malverzacije, Stari Ras, Nemci, Italijani, granica 

Usled nestalnosti italijansko-nemačke granice, opšteg siromaštva staroraškog stanovništva, koje je stoga još u prethodnim decenijama bilo okrenuto ilegalnim vidovima trgovine, kao i haosa koji je izazvala okupacija, šverc cveta još tokom 1941. godine. On ubrzo prožima sve pore društva. Od malverzacija sa monopolskim artiklima i hranom, preko krijumčarenja oružja, tekstila, benzina, alkohola itd, do ilegalnog protoka monete. Crnom berzom se bave gotovo svi: starosedeoci – hrišćani i muslimani, izbeglice, državni službenici, carinici, graničari, četnici, partizani, nemački, italijanski i bugarski vojnici. Pritom, okupacione i kolaboracionističke vlasti čine nedovoljno da bi suzbile ovu pojavu, pa ona nastavlja da se grana i da celu starorašku oblast uvlači u još dublju ekonomsku krizu.