Tokovi istorije 2/2019

Vesna ALEKSIĆ
Institut ekonomskih nauka, Beograd

Nacionalni odbor za slobodnu Evropu i poseta delegacije američkog Kongresa Jugoslaviji 1952. godine – prilog proučavanju jugoslovensko-američkih ekonomskih odnosa u 20. veku[1]

Apstrakt: Političko razilaženje Jugoslavije i SSSR-a 1948. dovelo je jugoslovensku ekonomiju u izuzetno težak položaj, a to je dodatno podstaklo jugoslovenske zvaničnike da normalizuju trgovinske odnose sa Sjedinjenim Državama, s obzirom na to da isporuke iz Istočne Evrope i Sovjetskog Saveza ni do tada nisu mogle da zadovolje potrebe veoma ambicioznog petogodišnjeg plana. Američke diplomate su brzo shvatile potencijal rascepa Tito–Staljin, mudro odustajući od otvorenog političkog uslovljavanja. Ovaj rad posvećen je analizi načina na koji je, od 1948. do 1952, politički establišment SAD-a uticao na veću političku odgovornost i otvorenost Jugoslavije kroz pružanje ekonomske pomoći i zauzvrat bio spreman da istraje u pomaganju „komunističkog saveznika“, uprkos protivljenju jugoslovenske emigracije, čije je aktivnosti istovremeno finansirao kroz rad Nacionalnog odbora za slobodnu Evropu.

Ključne reči: privredni odnosi, Josip Broz Tito, ekonomska pomoć, jugoslovenska emigracija, Nacionalni odbor za slobodnu Evropu, Sjedinjene Američke Države

Rezime 

U članku je prikazana geneza jugoslovensko-američkih ekonomskih odnosa nakon Rezolucije Infrombiroa 1948. godine, kada je došlo do političkog odvajanja Jugoslavije od SSSR-a. Ovi odnosi su se prvenstveno zasnivali na ogromnoj ekonomskoj pomoći koju je Jugoslavija dobijala od Sjedinjenih Država i koja je na kraju počela da utiče i na ekonomsku politiku zemlje. Istovremeno, dobri odnosi dve zemlje zbunjivali su jugoslovensku političku emigraciju u SAD-u, organizovanu u to vreme u okviru Nacionalnog komiteta za slobodu Evropu u Njujorku. Američki zvaničnici, pokušavajući da smire jugoslovensku emigraciju, dozvolili su objavljivanje izveštaja Kongresne komisije Sjedinjenih Država o poseti Jugoslaviji 1952. u biltenu jugoslovenske uprave Nacionalnog veća pri Nacionalnom komitetu za slobodnu Evropu. Ovaj izveštaj detaljno opisuje političke, ekonomske i verske prilike, objašnjava geostrateške razloge za podršku Jugoslaviji, ali i jasno naglašava kritički stav američke delegacije prema komunističkom režimu, posebno u oblasti kršenja ljudskih prava, kao i u oblasti verskih i političkih sloboda. Vrednost ovog izveštaja takođe se ogleda u prezentovanju detaljnog statističkog pregleda pomoći i zajmova koje je Jugoslavija dobila od zapadnoevropskih zemalja i Sjedinjenih Država od 1945. do 1952. godine.