Tokovi istorije 1/2019

Milana ŽIVANOVIĆ

Uloga komande Crvene armije u podizanju grobnih mesta sovjetskih vojnika u Srbiji

Apstrakt: U radu se na osnovu građe iz ruskih i srpskih arhiva, posleratne štampe i literature, analizira učešće komande Crvene armije u memorijalnom graditeljstvu – izgradnji spomenika, spomen-obeležja i grobalja sovjetskih boraca nastradalih na teritoriji Srbije, kao i u pogrebnim ritualima u periodu od jeseni 1944. do kraja 1945. godine. Ukazuje se na važnost sovjetskog faktora u komemorativnoj praksi ubrzo po završetku vojnih operacija.

Ključne reči: sovjetska komanda, Crvena armija, grobni kompleks, Srbija

Rezime

Od trenutka kada su vojne operacije u Srbiji završene, stanovništvo, nova vlast i naročito sovjetska vojna komanda su počeli da sahranjuju i ubrzo zatim da podižu spomenike i spomen-obeležja posvećena palim sovjetskim vojnicima. Postavljanje velikog broja grobnih kompleksa od 1944. do kraja 1945. godine bilo je posledica nekoliko faktora – sovjetskih gubitaka tokom Drugog svetskog rata, niza akcija koje su preduzeli lokalno stanovništvo, predstavnici lokalne vlasti i njihovi saborci s ciljem obeležavanja grobova i mesta na kojima su pali borci bili sahranjeni, kao i političke orijentacije Demokratske Federativne Jugoslavije. Uloga komande Crvene armije u ovim akcijama je podrazumevala saradnju sa jugoslovenskim vlastima, rukovođenje i iniciranje gradnjom tih spomenika, podizanje grobalja i prenošenje tela poginulih na teritoriji Mađarske u Jugoslaviju. U ovom slučaju, najvažniji su bili politički, ideološki i ritualni aspekti – želja da se istakne uloga sovjetske armije u pobedi nad nacizmom i širenje njene ideologije u tom delu Evrope. Podizani kompleksi su predstavljali dokaze sovjetskog uticaja u istočnoevropskim zemljama, a praksa koja je sprovođena u Srbiji nije se razlikovala od one u drugim državama u tom delu Evrope.