Jovan ČAVOŠKI
Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd
Drugi Beograd ili drugi Bandung? Jugoslavija i borba za prevlast unutar Trećeg sveta (1962–1965)
Apstrakt: Članak je posvećen pomalo zaboravljenoj istorijskoj epizodi kada su se, u prvoj polovini 60-ih godina, dve grupacije zemalja, jedna predvođena Jugoslavijom i Indijom, a druga Indonezijom i Kinom, žestoko borile za političku prevlast unutar Trećeg sveta. Ovo intenzivno nadmetanje za liderstvo najizrazitije se ogledalo u različitim diplomatskim naporima da se što pre sazovu nesvrstana ili afro-azijska konferencija, tzv. drugi Beograd ili drugi Bandung, koje su, svaka na svoj način, oličavale ideološka i politička stremljenja država iz oba tabora, odnosno njihove vizije kakva bi trebalo da bude politička uloga zemalja između blokova.
Ključne reči: nesvrstanost, afroazijanizam, Treći svet, Jugoslavija, Indonezija, Kina, Indija
Rezime: Geopolitički sukob tzv. drugog Beograda i drugog Bandunga predstavljao je pravu kulminaciju borbe za prevlast i liderstvo unutar Trećeg sveta, vođene paralelno sa dešavanjima vezanim za blokovski Hladni rat, a koji je i sam suštinski uticao na procese među vanblokovskim zemljama. Time je pojam „Hladnog rata Trećeg sveta“ dobijao sve više na značaju. Politički i ideološki sukob kome je posvećen ovaj članak bio je podjednakog intenziteta i gorčine kao i onaj među supersilama, a ostavio je ozbiljne posledice po jedinstvo nesvrstanih zemalja, u mnogo čemu oslabivši njihovu solidarnost i istrošivši snagu i entuzijazam da se još odlučnije kolektivno bore za sopstveno mesto pod suncem u vreme kada je blokovski intervencionizam postajao sve intenzivniji. Iako je nesvrstanoj grupi, predvođenoj Jugoslavijom i „umerenim“ članovima, pošlo za rukom da odnese prevagu, to je ipak bila Pirova pobeda, od koje se ona jedva oporavila tek pet godina kasnije, kada je održan sledeći značajniji skup ovih zemalja. Bez obzira na sve, za razliku od Afro-azijskog pokreta, koji nikada nije ni uspeo da zaživi i ostao je samo, skoro zaboravljena, fusnota istorije, propali politički projekat Indonezije, Kine i nekih drugih zemalja, nesvrstanoj grupi je ipak pošlo za rukom da se relativno brzo oporavi od svih ovih dubokih unutrašnjih podela i sukoba, zaleči te duboke rane i ponovo osmisli sopstvenu globalnu ulogu u obliku Pokreta nesvrstanih i agende bliske onim bezbednosnim i socio-ekonomskim temama koje su Jugoslavija i njoj slične zemlje zagovarale u Beogradu i Kairu. Time, naravno, nisu nestale stare podele između „umerenih“ i „radikalnih“ članova, one su tada samo poprimile drugačiji oblik i suštinu, pa su se ponovo vratile na istorijsku pozornicu krajem 70-ih godina, u obliku konceptualnog sukoba Jugoslavije i Kube oko veza Pokreta nesvrstanih i sovjetskog bloka, podsećajući tada mnoge na nemile događaje iz vremena 60-ih koje smo ovde analizirali. I tada, kao i u ovom slučaju, posledice po nesvrstane zemlje bile su gotovo tragične i dalekosežne.